محسن حق شناس، ویراستار برجسته گیلانی: برشانه های بزرگان ادبیات ایران ایستاده ایم

آوای سبز: پایگاه خبری و رسانه سراسری آوای سبز در راستای انجام رسالت حرفه‌ای و رسانه‌ای و تضارب آراء با برخی صاحبان قلم و محققان و پژوهشگران سرشناس گیلانی مصاحبه‌هایی انجام داده که بدیهی است آراء و عقاید و اظهارات بیان شده از سوی مصاحبه شوندگان الزاماً به معنای تایید یا رد آن از سوی این رسانه نبوده و همانطور که اشاره کردیم در راستای تضارب آراء و تنویر افکار عمومی این مصاحبه ها انجام و منتشر می شود .

استاد محسن حق شناس از چهره های روشنفکری معاصرو هم دوره شعرا و نویسندگان و اندیشمندان بزرگی همچون احمد شاملو، نجف دریابندی، غلامحسین ساعدی، رضا براهنی، بهمن صالحی، کامبیز صدیقی، حمید مصدق و … است و از هر یک، خاطراتی شنیدنی و دلنشین دارد. استاد محسن حق شناس همچنین از ویراستاران برجسته و نام آور کشورمان محسوب می شود که کارنامه ای پربار از ویراستاری شماری از آثار ادبی برجسته جهانی دارد. وی که ۷۲ بهار را پشت سر گذاشته تحصیلات متوسطه را در دبیرستان شهید بهشتی (شاپور سابق) رشت گذراند و بلافاصله به دانشگاه ملی تهران راه یافت و در رشته علوم سیاسی مشغول به تحصیل شد. این پژوهشگر، کار ویراستاری را از همان دوران دانشجویی و در ایام فراغت در انتشارات معروف امیرکبیر آغاز کرد.

استادحق شناس در مصاحبه صمیمانه با دبیر بخش اجتماعی آوای سبز، ضمن تشریح فعّالیّت‌ های خود در این حوزه، به نقل خاطراتی دلنشین و البته نوستالژیکِ خود و اندیشمندان و نویسندگان و شعرای هم نسل خویش پرداخت.

وی موسسه انتشارات امیرکبیر را از اولین انتشاراتی های کشورمان دانست که جریان اندیشه، مدیون و وام دار آن است.

این محقق، اندیشمند و ویراستار برجسته کشور گفت: جعفری بزرگ، موسس انتشارات امیرکبیر و پسرش رضا جعفری که اداره این موسسه را در آن دوره زمانی بر عهده داشت زحمات فراوانی برای فرهنگ و ادبیات این مرز و بوم متحمل شدند. انتشارات امیرکبیر در دوره ای به چاپ و نشرِ یکسری آثار ادبیِ برجسته و جهانی اقدام کرد که هموطنان ما شاید فقط نامی از آنها شنیده بودند.

استاد حق شناس افزود: کار بزرگی که موسس و مدیرانِ موسسه امیرکبیر انجام دادند به کارگیری مترجمانِ توانمند و مسلط به زبان، به منظور ترجمه شماری از آثار برجسته و شاهکارهای ادبی جهان بود. وی آنگاه از خانم منیژه کامیاب، کامران فانی و سعید حمیدیان به عنوان مترجمان اولیه موسسه انتشارات امیرکبیر نام برد و گفت: از جمله کتاب هایی که در آن دوران برای نخستین بار ترجمه شد و در اختیار هموطنانِ کتابخوان قرار گرفت «دنیای شگفت انگیز نو» اثر آلدوس هاکسلی «موش و گربه»اثر گوتر گراس  «طبل حلبی» ، «قرن من » و… از جمله مشهورترین رمان هایی بودند که در آن سال‌ها توسط مترجمین زبردست موسسه امیرکبیر و ویراستاری بنده در اختیار فارسی زبانان قرار گرفت.

 این ویراستار برجسته با بیان این که در آن سال ها به جز موسسه انتشارات امیرکبیر، انتشاراتی های دیگری همچون خوارزمی، فرانکلین، نیل، پنگوئن اشرفی و … نیز در زمینه چاپ و نشر آثار نویسندگان مشهور جهانی فعّالیّت داشتند، گفت: در واقع، آن مقطع زمانی دوران طلایی ترجمه آثار نویسندگان بزرگ جهانی در کشور ما بوده که البته تعداد مترجمان زبردست و مسلط به زبان اصلی کتاب از تعداد انگشتان دست فراتر نمی‌رفت.

 استاد حق شناس در ادامه با ابراز خشنودی از اینکه امروزه تعداد انتشاراتی ها و به تبع آن تعداد مترجمان در کشور ما افزایش یافته اظهار کرد: اگرچه در سال‌های اخیر تیراژ کتاب کاهش چشمگیری یافته است امّا تعداد عناوین کتاب ها افزایش یافته است که نوید دهنده آینده روشنی در این عرصه خواهد بود.

وی آن گاه جریان امیدوار کننده دیگر را افزایش تعداد بانوان شاعر و نویسنده دانست و گفت: در گذشته تعداد بانوان فعّال در عرصه شعر، محدود به چند نام مشخص، از جمله سیمین بهبهانی، طاهره صفارزاده، مینا اسدی، فروغ فرخزاد و … بود و اما امروز، تعداد بانوان شاعر و داستان نویس، به میزان چشمگیری افزایش یافته اند.

 این ویراستار زبردست و محقق مشهور گیلانی در ادامه با اشاره به برخی آثار مطرح جهانی که کار ویرایش آنها را به عهده داشت، گفت: با توجه به اینکه رشته تحصیلی من علوم سیاسی بود، ترجمه زندگی جمال عبدالناصر به من محول شد که خاطرات آنتونی ناتینگ، آخرین سفیر انگلستان در مصر بود و اکنون نیز این کتاب در بازار موجود است.

استاد حق شناس همچنین با بیان این که در مقطعی، افتخار شاگردی دکتر غلامحسین ساعدی را داشته‌ام، افزود: جعفری، مدیر انتشارات امیرکبیر، غلامحسین ساعدی را پس از آزادی از زندان دعوت به کار کرد؛ در آن سال ها، ساعدی، مجموعه ای ادبی تحت عنوان الفبا منتشر می کرد که مجموعه ای غنی و بسیار با ارزش بود.

وی در ادامه با بیان اینکه چهره های شاخص و ماندگار شعر و ادبیات کشورمان، مانند احمد شاملو ، حسن هنرمندی، سعید حمیدیان و … با انتشارات امیرکبیر در ارتباط و همکاری بوده‌اند، خاطرنشان کرد: حسن هنرمندی در ایران به «ژید شناس» شهرت دارد چرا که بیشتر کتاب های آندره ژید از جمله مهم‌ترین اثر او مائده های زمینی را به شیوایی و ظرافت ویژه‌ای ترجمه کرد.

این ویراستار زبردست و محقق مشهور گیلانی که با توجه به تجارب و اطلاعات وسیع خود به نوعی تاریخ زنده ادبیات معاصر کشورمان محسوب می شود، با بیان اینکه مقطع زمانی سال‌های ۵۰ تا ۵۲ اوج شکوفایی جریان روشنفکری و ادبیات ایرانی اعم از شعر و داستان و رمان بود، اظهار کرد: نکته ای که لازم است اشاره کنم این است که متاسفانه در آن سال ها، صاحبان قلم و اندیشه قادر نبودند از طریق قلم، زندگی خود و حتّی بعضاً معارض روزانه‌شان را تامین کنند، این در حالی است که گابریل گارسیا مارکز نویسنده کلمبیایی با نوشتن رمان «صد سال تنهایی» به مولتی میلیاردر تبدیل شد و به همین ترتیب نویسندگانی همچون استیفن کینگ، جان گریشام، سیدنی شلدون، خوزه ساراماگو، جی. کی رولینگ و بسیاری دیگر در کشورهای آمریکایی و اروپایی با حرفه ی نوشتن، میلیاردها دلار ثروت اندوخته اند.

استاد حق شناس عدم تسلط برخی نویسندگان ایرانی برای نوشتن به زبان های بین المللی را از جمله دلایل عدم موفقیّت نویسندگان ایرانی در مقایسه با همتایان خارجی دانست و گفت: اگرچه آثار برخی چهره های روشنفکری برجسته کشورمان، مانند احمد شاملو، فروغ فرخزاد و بسیاری دیگر به زبان‌های دیگر ترجمه شده و حتّی اشعار فروغ به زبان ایتالیایی ترجمه و منتشر شده است امّا به واقع این ترجمه‌ها در مارکت کتاب جهان، جایگاهی ندارند.

وی افزود: از این منظر باید بگوییم ادبیات ایران از حیث وزن با ادبیات معاصر جهان برابری می‌کند امّا از امتیازات جهانی که ادبیات غرب از آن برخوردار است سهمی ندارد.

این ویراستار برجسته در پاسخ به سوالی در خصوص ورود رمان مدرن به ایران اظهار کرد: تاثیرگذارترین جریان فلسفی که زمینه‌ساز رمان مدرن بوده است، « اگزیستانسیالیسم» است که ژان پل سارتر مفاهیم این فلسفه را در قالب های ادبی همچون رمان (تهوع) نمایشنامه (گوشه نشینان آلتونا )،( نکراسف) و … فیلمنامه (فروید)، (چرخ‌دنده)، (کار از کار گذشت) و … همچنین در قالب های دیگری همچون مقاله، سخنرانی و … بیان کرده یا رواج داده است.

استاد حق شناس، ابراز عقیده کرد: اگزیستانسیالیسم، بیشتر یک مشرب ادبی است تا یک مکتب فلسفی!

وی در ادامه پیرامون برخی مفاهیم اصلی فلسفه اگزیستانسیالیسم از جمله آزادی انتخاب، دلهره و… توضیحاتی داد و اظهار کرد: از دیدگاه اگزیستانسیالیسم احساس آدمی مهم است.

این پژوهشگر گیلانی در ادامه ی همین مبحث از مارتین هایدگر، دیگر فیلسوف معروف اگزیستانسیالیست نام برد و گفت: تا مدت های طولانی فردید را به عنوان هایدگر شناس می شناختند، آقای فردید در دانشگاه تهران برای تعدادی از اساتیدِ آن زمان، همچون داریوش آشوری فلسفه هایدگر را تدریس می کردند، امّا بعدها آشکار شد، دیدگاه‌های وی در رابطه با افکار و عقاید مارتین هایدگر انحرافی بوده و در آشکار شدن این انحراف، داریوش آشوری نقش مهمی داشت.

استادحق شناس همچنین در خصوص مناسبات و روابط شخصی مارتین هایدگر و هانا آرنت، تنها فیلسوف زن دنیا، مواردی را بیان کرد و در ادامه گفت: اگر ما بزرگ جلوه می کنیم صرفاً به این دلیل است که «بر شانه های بزرگان ادبیات ایران ایستاده ایم».

وی در همین زمینه از فریدون مُشیری، غلامحسین‌ ساعدی، احمد شاملو، نعمت میرزا زاده، علی میرفطروس و … نام برد و سپس در پاسخ به سوال دیگر دبیر بخش اجتماعی آوای سبز، در خصوص ادبیات گیلان و چهره های معاصر و مشهورِ شعر و ادب این استان، مواردی را بیان کرد.

این ویراستار گیلانی در این زمینه به افراشته و تفکرات و مضامین شعری او اشاراتی نمود و در ادامه به بیان ویژگی‌های اشعار شیون فومنی پرداخت.

استاد حق شناس، شیون را به عنوان شاعری که نگاه انسانی متعالی داشت توصیف کرد و وجوه اشتراک و افتراق مضامین شعری و دیدگاه‌های او با افراشته را برشمرد وگفت: انوش برزگر اولین نوارهای شیون فومنی راضبط و پخش کرد.

وی با ذکرِ مثالی، طرفداران مکتب ادبی سو رئالیسم را مورد اشاره قرار داد و گفت که فرانس کافکا، گابریل گارسیا مارکز و صادق هدایت، هر یک به نوعی دارای تفکرات سو رئالیستی بوده‌اند، امّا این تفکر در آثار ادبی این نویسندگان به شکل های متفاوتی جلوه می کند که تحت تاثیر ویژگی های مختلف فرهنگی و… است.

این پژوهشگر همچنین در ادامه، پیرامون شیون‌فومنی و سبک ویژه ی  او در اشعار گیلکی گفت: آداب و رسوم و فرهنگ عامه (فولکلور) گیلان به زیبایی و وضوح کامل در اشعار شیون، به خصوص «گیشه دمرده» (عروسک مرده) سجیل فیگیران (شناسنامه بگیرها) متجلی است.

استاد حق شناس طنز موجود در اشعار شیون را تلخ و گزنده دانست و با انتقاد از کسانی که شیوه و سبک شیون را تضعیفِ زبان گیلکی می دانند، گفت: منتقدان طنز موجود در شعرهای شیون، ابتدا باید ثابت کنند که تفاوت های طنز، هجو، هزل، مطایبه، فکاهی و… را می دانند!

وی تصریح کرد: اساساً برخی از مضامین را فقط می توان در قالب طنز، به مخاطب انتقال داد و شیون فومنی در حفظ و ماندگاری زبان گیلکی برای نسل‌های آینده، نقش موثری داشته است.

این استاد ویراستاری، در پایان شعر نویی را که سروده و حالت نوستالژیک دارد با صدای دل نشینش برای ما خواند:
چه غم شیرینی است در خیالت
بروی دورادور
پیش چشمان تو
آن خاطره ها زنده شود
خانه امن و بزرگ پدری
هشتی و ایوانش
روز تابستانش
در حیاطش، پر سبزی و درخت
سیب سرخ و گیلاس
یک درخت انجیر به پاییزی توو
تک درخت گردو و انار ته باغ
چه غم شیرینی ست
حوض نقاشی را یاد آرید
ماهیان قرمز
بخشش خرده نان
با سخاوت دستان کوچک تو
کوچه را یاد آرید…
کوچه خاکی را
روز آفتابی را
در درازای آن کوچه دوباره بدوید
بازی الک دو لک
تیله بازی کولی
شیطنت‌های ظریف
گهگاهی دعوا
چه غم شیرینی
باز آن دختر همسایه ی چشم آبی را یاد آری
که به تو می خندد
با تو الفت هم داشت
آه من دلم سخت گرفته ست
از آن یاد ها و خاطره ها
من دلم خواهد مرد
که اگر باز نیابم ز دل تنهایی
گهگاه غم شیرینم را

بهرام علیزاده

انتهای پیام/