فرهنگیمصاحبهمطالب ویژه

سبک های مختلف شعر از دیدگاه شاعرو محقق سیّد فخرالدین متولی جلالی

آوای سبز: در تعریف شعر گفته‌اند شعر آن است که از دل برآید و بر دل بنشیند …. امّا سیّد فخرالدین متولی جلالی، استاد محقق و شاعر خطه سرسبز شمال کشور معتقد است بسیاری از آثاری که به زعم سرایندگان، شعر محسوب می شود از قلمرو شعر بیرون ساخته‌اند.

وی در مصاحبه اختصاصی با آوای سبز به نقل از رضا براهنی تعریف شعر را بسیار مشکل و شاید تعریف ناپذیر عنوان کرد. این شاعر همچنین به تعریف شعر از دیدگاه شمس قیس رازی در کتاب المعجم فی معاییر اشعار العجم اشاره کرد و گفت: شعر سخنی است اندیشیده، مرتب، معنوی، موزن، مبتکر تساوی حروف آخرین آن به یکدیگر ماننده این تعریف به چهار عنصر اندیشه، وزن، قافیه و زبان نظارت دارد.

استاد سید فخرالدین متولی جلالی سپس با اشاره به تعریف شفیعی کدکنی از کتاب شفا نوشته ابن سینا افزود: استاد محمدرضا شفیعی کدکنی ادامه داد شعر کلامی مخیل ترکیب شده از ایقاعاتی است (میزان موسیقی موزون است چنان که عروض میزان کلام موزون است) که در وزن متفق و متساوی و متکرر باشند ولی در نظر شخصی دکتر کدکنی چنین است : شعر حادثه‌ای که در زبان روی می ‌دهد و در حقیقت سراینده با شعر خود عملی در زبان انجام می دهد.

وی سپس در خصوص شعر پسانوگرا و یا شعر پست مدرن که از جریان های نو در حوزه شعر بوده و طرفداران و مخالفانی دارد ادامه داد: شعر پسانوگرا در ایران تحت تاثیر شعر پسانوگرا رایج در کشورهای غربی ایجاد شد و رضا براهنی از نخستین شاعرانی است که با انتشار اشعار پسانوگرا این سبک شعر را در ایران رواج داد.

این شاعر با بیان این که جریان های تاثیر پذیرفته در شعر پست مدرن را می‌ توان به دو جریان شعر آزاد زبان گرا و غزل پست مدرن تقسیم کرد؛ درباره موافقان و مخالفان پست مدرن و ویژگی های این سبک توضیحاتی داد.

سید فخرالدین متولی جلالی همچنین به نقل خاطراتی از شاعران برجسته کشورمان در این خصوص پرداخت و هجو شعر پست مدرن از سوی احمد شاملو و نقل خاطراتی از شاعران مختلف را توسط مفتون امینی بیان کرد.

وی با بیان اینکه غزل پست مدرن علاوه بر استفاده از نوآوری های غزل فرم گرا ویژگی های دیگری نیز در خود دارد، افزود: تصویر اسکیزوفرنی تکه تکه شدن یک تصویر اصلی در داستان یا رخداد در متن و تبدیل آن به تصاویر دیگر که در نهایت به همان تصویر اصلی برمی‌گردد.
این شاعر توانمند، کلاژ (تکه چسبانی) سمبولیک یا نمادگرایی به انتزاع جریان سیال ذهنی و ذهن گرایی را مورد اشاره قرار داد و اظهار کرد: کلاژ ارتباط چند اتفاق به یکدیگر که در نهایت تصویر نهایی به دست می آید و حاوی یک پیام باشد، است که این پیام می ‌تواند پیام روزمرگی بوده یا سیاسی باشد و یک فرم کلی در غزل است.

به عقیده  سید فخرالدین متولی جلالی، انتزاع سرچشمه سادگی و شیوایی این تفکر و زبان فلسفی است که ایجاز نام دیگر این خصوصیت است.

وی در خصوص جریان سیال ذهنی نیز خاطرنشان کرد: گونه‌ای در روایت است که پرسش ‌هایی پی در پی روانی، به ‌هم ‌ریختگی دستوری و نشانه گذاری دارد و برای ذهنیات شخصیت ها در شیوه بیان گاهی حدیث نفس به کار می رود، گاهی دیدگاه دانای کل و گاهی تک ‌گویی درونی است که خود حالت مستقیم و غیرمستقیم دارد.

این شاعر، ساختارشکنی (واسازی) را اصطلاحی با اصالت فرانسوی در فلسفه دانش و قول ژاک دریدا می داند که برای آن کاربردهای گوناگونی بیان کرد.

سید فخرالدین متولی جلالی افزود : دریدا معتقد است جهان دو قطبی و دوگانگی تاریخ بشریت را فرا گرفته، مانند علت و معلول، زن و مرد، آسمان و زمین، مکتوب و شفاهی، خوب و بد و …. که پایه تفکرات بشریت را تشکیل داده و سپس فلسفه نیز آن را پذیرفته است، چون فلسفه زاییده ذهن بشریت است و هر فلسفه حداقل یکی را پذیرفته، نکته اینجاست که دریدا معتقد است، بشریت باید به مقامی برسد که از این دوگانگی رهایی یابد.
وی به نقل از آن اندیشمند فرانسوی ادامه داد: فلسفه در عصر جدید ساکن مانده چون در قید دوگانگی است و همه چیز را در قالب آن می‌ بیند.

این ادیب همچنین با اشاره به اینکه نبود تعریف صحیح و کاربردی از پست مدرنیسم در جامعه مشهود است اضافه کرد: هنوز در یکی از ستون‌ های اصلی غزل پست مدرن یعنی ساختارشکنی اشتباه تعریف بین شاعران وجود دارد یعنی،ساختارشکنی، هنجارشکنی نیست.

سید فخرالدین متولی جلالی ابراز کرد: شرایط پیش روی نسل جدید به شکلی رقم خورده که مسائل سیاسی و اجتماعی روزمره به تنهایی او را سیراب نمی کند، بنابراین به این ترتیب به رویکرد فلسفی به رویدادها گرایش یافت و خود به خود در مسیری حرکت کرد که فلاسفه غرب مثل مارتین هایدگر، فردریک نیچه، دریدا و …. که داعیه ‌داران پست مدرنیسم و واسازی به شمار می ‌روند پایه ریزی کرده اند.

وی در پاسخ به این سوال آوای سبز که خواستار توضیح بیشتر نقطه نظرات موافقان و مخالفان پست مدرن شد، گفت: هر تغییر و تحولی همیشه مخالفت ها و موافقت هایی را بر می‌انگیزد و شعر نیز از این قاعده مستثنی نیست.

این شاعر برجسته خطه شمال افزود : در بخش موافقان شعر پست مدرن، نظرات استاد محمدعلی بهمنی بسیار مهم و قابل تأمل است.

به عقیده سید فخرالدین متولی جلالی، ظهور پست مدرن در شعر از جمله تغییراتی است که موجب نپوسیدن این موجود زنده یعنی، شعر فارسی و غزل نو در بیان تکرارها است.

وی به نقل از محمد علی بهمنی ادامه داد: شعر پست مدرن یک جریان بوده و هست و ادامه خواهد یافت، حتّی اگر با آن موافق نباشیم نباید دستاوردهای آن را ندیده بگیریم.

این استاد ادبیات مثال جالبی زد و این جریان را نوزادی ناخواسته دانست که متولد شده و عنوان کرد: اگرچه ما حق داریم با آن مخالفت کنیم، اما نباید در مخالفت با آن در جشن تولدش، شرکت نکنیم، ما نمی ‌توانیم دیگران را از آن باز داریم، نباید اجازه دهیم این نوباوه از مسیر درست منحرف شود، ولی اگر منکر فضا‌سازی آن شویم، منکر خود شده ایم!.

سید فخرالدین متولی جلالی در ادامه به نقل از استاد محمد علی بهمنی گفت: به نظر من غزل پست مدرن می تواند خدمت بزرگی در مسیر تکامل شعر فارسی کند اگر آنها که با آن زندگی می کنند هوشمندانه با آن زندگی کنند، باید از دریچه ای که توسط جوانان به روی غزل باز شده بهره ببرند ولی در عین حال اینکه باید از انحراف آن جلوگیری شود.

وی با اشاره به دیدگاه های مخالفان پست مدرن نیز گفت: مخالفان هم نظرات متعدد و گوناگونی ابراز می‌کنند، برخی اعتقاد دارند فعالان شعر پست مدرن به جای ترجمه آثار اصلی؛ تئوری های برگرفته از آثار را ترجمه می کنند و مثلاً قربان ولینی می‌گوید «غزل پست مدرن، اصطلاحی بی معنا است چون پست مدرنیسم در غرب فرهنگ است ولی غزل یک قالب شعری به حساب می آید و کنار هم نشاندن این دو بی‌معنا است».

به گفته این شاعر، قربان ولینی با دفاع از غزل فرم گرا و نوآوری های آن غزل، پست مدرن را کوتاه مدت و بیشتر برای مطرح کردن و معرفی اجتماعی شاعر می داند که خیلی زود از یادها خواهد رفت و نکته دیگر اینکه شعر و داستان پست مدرن وارد کشور شده در حالی که هیچ توضیح و توجیه فلسفی در جامعه از خود ندارد و همین امر یک سردرگمی عمیق در میان برخی از طرفداران ناآگاه این سبک به وجود آورده است، تا جایی که پست مدرن را رهایی از هر چیزی تعریف می‌کنند، یعنی بی قید و بند بودن، یعنی اعتقاد به نظریه قانونِ بی‌قانونی و بی نظمی منظم، در حالی که پست مدرن در غرب، چیز دیگری را نشان می‌دهد و سعی در اثرگذاریِ رو به جلو برای انسان دارد اما در جامعه ما داستانی برعکس رقم خورده است حتّی روشنفکری که امری مهم در پیشرفت هر جامعه محسوب می شود، امروزه در برابر برخی رفتارهای سرزده از طرفداران پست مدرن در جامعه، اعلام موضع می‌کند و روشنفکری پست مدرن را جدا از خود می داند. اصطلاحی هم بین بعضی از استادان دانشگاهی در مورد روشنفکری پست مدرن رواج پیدا کرده است که اگرغرب یک قاشق عسل بخورد (شما بخوانید عسل) در اینجا ملعقه ملعقه میل می‌کنید؟!

استاد فخرالدین متولی جلالی در پایان گفت: غزل پست مدرن علاوه بر استفاده از نوآوری‌های غزل فرم گرا، ویژگی های دیگری هم در خود دارد که تصویر اسکیزوفرنی، کلاژ (تکه چسبانی)، انتزاع، جریان سیال ذهنی، ذهن گرایی و … از جمله ی این ویژگی‌ها به شمار می‌رود که در ابتدای مصاحبه مورد اشاره قرار دادم.

خبرنگار:غلامرضا فلاح چوبری

مشاهده بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا