سبک های مختلف شعر از دیدگاه شاعرو محقق سیّد فخرالدین متولی جلالی

آوای سبز: در تعریف شعر گفته‌اند شعر آن است که از دل برآید و بر دل بنشیند …. امّا سیّد فخرالدین متولی جلالی، استاد محقق و شاعر خطه سرسبز شمال کشور معتقد است بسیاری از آثاری که به زعم سرایندگان، شعر محسوب می شود از قلمرو شعر بیرون ساخته‌اند.

وی در مصاحبه اختصاصی با آوای سبز به نقل از رضا براهنی تعریف شعر را بسیار مشکل و شاید تعریف ناپذیر عنوان کرد. این شاعر همچنین به تعریف شعر از دیدگاه شمس قیس رازی در کتاب المعجم فی معاییر اشعار العجم اشاره کرد و گفت: شعر سخنی است اندیشیده، مرتب، معنوی، موزن، مبتکر تساوی حروف آخرین آن به یکدیگر ماننده این تعریف به چهار عنصر اندیشه، وزن، قافیه و زبان نظارت دارد.

استاد سید فخرالدین متولی جلالی سپس با اشاره به تعریف شفیعی کدکنی از کتاب شفا نوشته ابن سینا افزود: استاد محمدرضا شفیعی کدکنی ادامه داد شعر کلامی مخیل ترکیب شده از ایقاعاتی است (میزان موسیقی موزون است چنان که عروض میزان کلام موزون است) که در وزن متفق و متساوی و متکرر باشند ولی در نظر شخصی دکتر کدکنی چنین است : شعر حادثه‌ای که در زبان روی می ‌دهد و در حقیقت سراینده با شعر خود عملی در زبان انجام می دهد.

وی سپس در خصوص شعر پسانوگرا و یا شعر پست مدرن که از جریان های نو در حوزه شعر بوده و طرفداران و مخالفانی دارد ادامه داد: شعر پسانوگرا در ایران تحت تاثیر شعر پسانوگرا رایج در کشورهای غربی ایجاد شد.

وی افزود: رضا براهنی از نخستین شاعرانی است که با انتشار اشعار پسانوگرا این سبک شعر را در ایران رواج داد.

این شاعر با بیان این که جریان های تاثیر پذیرفته در شعر پست مدرن را می‌ توان به دو جریان شعر آزاد زبان گرا و غزل پست مدرن تقسیم کرد؛ درباره موافقان و مخالفان پست مدرن و ویژگی های این سبک توضیحاتی داد.

سید فخرالدین متولی جلالی همچنین به نقل خاطراتی از شاعران برجسته کشورمان در این خصوص پرداخت و هجو شعر پست مدرن از سوی احمد شاملو و نقل خاطراتی از شاعران مختلف را توسط مفتون امینی بیان کرد.

وی با بیان اینکه غزل پست مدرن علاوه بر استفاده از نوآوری های غزل فرم گرا ویژگی های دیگری نیز در خود دارد تصویر اسکیزوفرنی تکه تکه شدن یک تصویر اصلی در داستان یا رخداد در متن و تبدیل آن به تصاویر دیگر که در نهایت به همان تصویر اصلی برمی‌گردد۰
کلاژ (تکه چسبانی) سمبولیک یا نمادگرایی به انتزاع جریان سیال ذهنی و ذهن گرایی را مورد اشاره قرار داد و اظهار کرد : کلاژ ارتباط چند اتفاق به یکدیگر که در نهایت تصویر نهایی به دست می آید و حاوی یک پیام باشد است که این پیام می ‌تواند پیام روزمرگی بوده یا سیاسی باشد و یک فرم کلی در غزل است.

به عقیده این شاعر خطه سرسبز شمال، انتزاع سرچشمه سادگی وشیوایی این تفکر و زبان فلسفی است که ایجاز نام دیگر این خصوصیت است.

وی در خصوص جریان سیال ذهنی نیز خاطرنشان کرد: گونه‌ای در روایت است که پرسش ‌هایی پی در پی روانی، به ‌هم ‌ریختگی دستوری و نشانه گذاری دارد و برای ذهنیات شخصیت ها در شیوه بیان گاهی حدیث نفس به کار می رودکه گاهی دیدگاه دانای کل و گاهی تک ‌گویی درونی است که خود حالت مستقیم و غیرمستقیم دارد.

این شاعر ساختارشکنی (واسازی) را اصطلاحی با اصالت فرانسوی در فلسفه دانش و قول ژاک دریدا می داند و برای آن کاربردهای گوناگونی بیان کرد.

وی افزود : دریدا معتقد است جهان دو قطبی و دوگانگی تاریخ بشریت را فرا گرفته مانند علت و معلول، زن و مرد، آسمان و زمین، مکتوب و شفاهی، خوب و بد و …. که پایه تفکرات بشریت را تشکیل داده و سپس فلسفه نیز آن را پذیرفته است چون فلسفه زاییده ذهن بشریت است و هر فلسفه حداقل یکی را پذیرفته، نکته اینجاست که دریدا معتقد است، بشریت باید به مقامی برسد که از این دوگانگی رهایی یابد.

وی به نقل از آن اندیشمند فرانسوی ادامه داد: فلسفه در عصر جدید ساکن مانده چون در قید دوگانگی است و همه چیز را در قالب آن می‌ بیند.

استاد سید فخرالدین متولی جلالی همچنین با اشاره به اینکه نبود تعریف صحیح و کاربردی از پست مدرنیسم در جامعه مشهود است اضافه کرد: هنوز در یکی از ستون‌ های اصلی غزل پست مدرن یعنی ساختارشکنی اشتباه تعریف بین شاعران وجود دارد یعنی،ساختارشکنی، هنجارشکنی نیست.

وی ابراز عقیده کرد: شرایط پیش روی نسل جدید به شکلی رقم خورده که مسائل سیاسی و اجتماعی روزمره به تنهایی او را سیراب نمی کرد بنابراین به این ترتیب به رویکرد فلسفی به رویدادها گرایش یافت، خود به خود در مسیری حرکت کردند که فلاسفه غرب مثل مارتین هایدگر، فردریک نیچه، دریدا و …. که داعیه ‌داران پست مدرنیسم و واسازی به شمار می ‌روند پایه ریزی کرده اند.

این شاعر محقق و اندیشمند سپس با اشاره به اینکه بررسی آثار گذشته ادبیات، نشان ‌دهنده ی ساختارشکنی در اشعار مولوی نیز هست توضیح داد: ساختارشکنی فی نفسه بد نیست و یک پدیده رفتاری مفید به حساب می ‌آید اما متاسفانه شیفتگی مفرط و پیروی ناآگاهانه و بدون تأمل که بیشتر موجبات سردرگمی فرهنگی را فراهم می کند؛ و این یعنی، سرانجامی به جز هدف اصلی خود خواهد داشت و قبلا گفته ام، بعضی ساختارشکنی را اشتباهاً به معنای هنجار شکنی دانسته ‌اند.

سید فخرالدین متولی جلالی در ادامه چند صدایی (پلی فونیکی) را مورد اشاره قرار داد و گفت: در یک فضا چندین صدا وجود دارد که با هم سخن می گویند و پاسخ همدیگر را می دهند هر کس از دیدگاه خودش سخن می ‌گوید، میخائیل باختین چند صدایی را دستاورد فیودور داستایوفسکی می ‌داند و معتقد است حالات آن بیانگر تنوع فرهنگ و زاویه دید و بازتاب صدا های سرکوب شده و تاثیرگذاری و تاثیر پذیری صداها از هم می باشد که شاعر، پوچی و بیهودگی گرایی و القائات ذهنی رادنبال می کند .

وی در خصوص جریان سیال ذهنی نیز توضیحات بیشتری داد و گفت: گونه‌ای در روایت است که پرسش ‌هایی پی در پی روانی به ‌هم ‌ریختگی دستوری و نشانه گذاری دارد و برای ذهنیات شخصیت ها در شیوه بیان، گاهی حدیث نفس به کار می رود گاهی دیدگاه دانای کل و گاهی تک ‌گویی درونی که خود حالت مستقیم و غیرمستقیم دارد.

به گفته این شاعر خطه سرسبز شمال، ذهن گرایی از زیرشاخه‌ های ایده‌آلیسم که خود یک آیین فلسفی است و به وسیله افلاطون پایه ‌گذاری شده و فلاسفه ای چون هگل و امانوئل کانت در طرح اجتماعی آن فعالیت های زیادی کرده‌اند، در این نظریه جهان خارجی تعریفی از آن چیزی است که ذهن درک می ‌کند، بر اساس این دیدگاه عقل به صورت مطلق همه کاره است.

سید فخرالدین متولی جلالی در بخش دیگری از این مصاحبه خصوصیات شعر نیما یوشیج از نظر محتوا و قالب پرداخت و انواع شعر پس از نیما را برشمرد.

وی در این زمینه ویژگی های شعر سپید را تشریح کرد.

استاد سید فخرالدین متولی جلالی در پاسخ سوال آوای سبز که خواستار توضیحات بیشتری پیرامون پست مدرن شد گفت: همانطور که قبلا هم اشاره کردم رضا براهنی مروج شعر پسانوگرا یا پست مدرن در کشورمان بوده که از جریان های نو در شعر محسوب می شود و جریان های تاثیر پذیرفته در شعر پست مدرن را می‌توان به دو جریان شعر آزاد زبان گرا و غزل پست مدرن تقسیم کرد.

وی افزود : به عقیده برخی مخالفان، پست مدرن غزلی است که به جای خدمت، مسیر خیانت را طی می کند شعر پست مدرن در ایران کمی بعد از تولد غزل نو و فرم گرا است این سبک از اوائل دهه ۸۰ در شکل عمومی جریان یافت و از ابتدا گرایش قابل توجهی در نسل جوان و طرفداران شعر، به خود معطوف نمود.

وی افزود: نکته قابل توجه این است که عوامل غیر ادبی در نفوذ این سبک بین نسل جوان اثرگذار بوده و سرعت پخش آن و تفکراتش را بیشتر کرده است، عواملی مثل رسانه‌ها و حرکت گسترده برخی از آنها برای معرفی شعر پست مدرن به جامعه، اینترنت و فضای مجازی به عنوان یک رسانه فراگیر و اثر گذارتر بود و کارگزار تر از همه اینها، شبکه های اجتماعی و ارتباط مستقیم و بدون واسطه جامعه با این پدیده باعث شد تا شعر پست مدرن، خیلی زود فراگیر شود.

وی ادامه داد: توجه در این سطح باعث شد که شعر پست مدرن منتقدان سرسختی را هم برای خود داشته باشد که به دلیل بنا قرار دادن سبک و فلسفه غربی آن را دارای محتوا و اندیشه متفاوتی از شعر مدرن و سنتی جامعه می دانستند.

وی افزود: البته این عمل جدا از بحث فلسفی موثر در محتوای شعر در دوران آغازین نیما و شعر نیمایی نیز رخ داده بود که به خاطر نوآوری های وزنی و بیانی یک شعر نامتقارن به حساب می‌آمد.

این شاعر محقق در پاسخ به سوال دیگر آوای سبز که پرسید مشهورترین شاعران پست مدرن به نظر جنابعالی چه افرادی هستند؟ اظهار کرد: از مطرح ترین شاعران پست مدرن می‌توان به سید مهدی موسوی، حامد داراب، مجتبی صادقی، محسن عاصی و فاطمه اختصاری اشاره کرد که در این بین به جز مجتبی صادقی، مابقی از شاگردان سید مهدی موسوی محسوب می‌شوند.

سید فخرالدین متولی جلالی در پاسخ به این سوال آوای سبز که خواستار توضیح بیشتر نقطه نظرات موافقان و مخالفان پست مدرن شد، گفت: هر تغییر و تحولی همیشه مخالفت ها و موافقت هایی را بر می‌انگیزد و شعر نیز از این قاعده مستثنی نیست.

وی افزود : در بخش موافقان شعر پست مدرن، نظرات استاد محمدعلی بهمنی بسیار مهم و قابل تأمل است.

به عقیده این استاد، ظهور پست مدرن در شعر از جمله تغییراتی است که موجب نپوسیدن این موجود زنده یعنی، شعر فارسی و غزل نو در بیان تکرارها است.

استاد فخرالدین متولی جلالی به نقل از محمد علی بهمنی ادامه داد: شعر پست مدرن یک جریان بوده و هست و ادامه خواهد یافت، حتّی اگر با آن موافق نباشیم نباید دستاوردهای آن را ندیده بگیریم.

وی مثال جالبی زد و این جریان را نوزادی ناخواسته دانست که متولد شده و عنوان کرد: اگرچه ما حق داریم با آن مخالفت کنیم اما نباید در مخالفت با آن در جشن تولدش، شرکت نکنیم، ما نمی ‌توانیم دیگران را از آن باز داریم، نباید اجازه دهیم این نوباوه از مسیر درست منحرف شود، ولی اگر منکر فضا‌سازی آن شویم، منکر خود شده ایم!.

این شاعر محقق در ادامه به نقل از استاد محمد علی بهمنی گفت: به نظر من غزل پست مدرن می تواند خدمت بزرگی در مسیر تکامل شعر فارسی کند اگر آنها که با آن زندگی می کنند هوشمندانه با آن زندگی کنند، باید از دریچه ای که توسط جوانان به روی غزل باز شده بهره ببرند ولی در عین حال اینکه باید از انحراف آن جلوگیری شود.

سیدفخرالدین متولی جلالی آنگاه با اشاره به دیدگاه های مخالفان پست مدرن نیز گفت: مخالفان هم نظرات متعدد و گوناگونی ابراز می‌کنند، برخی اعتقاد دارند فعالان شعر پست مدرن به جای ترجمه آثار اصلی؛ تئوری های برگرفته از آثار را ترجمه می کنند و مثلاً قربان ولینی می‌گوید “غزل پست مدرن، اصطلاحی بی معنا است چون پست مدرنیسم در غرب فرهنگ است ولی غزل یک قالب شعری به حساب می آید و کنار هم نشاندن این دو بی‌معنا است.”

به گفته استاد سید فخرالدین متولی جلالی، قربان ولینی با دفاع از غزل فرم گرا و نوآوری های آن غزل، پست مدرن را کوتاه مدت و بیشتر برای مطرح کردن و معرفی اجتماعی شاعر می داند که خیلی زود از یادها خواهد رفت نکته دیگر اینکه شعر و داستان پست مدرن وارد کشور شده در حالی که هیچ توضیح و توجیه فلسفی در جامعه از خود ندارد و همین امر یک سردرگمی عمیق در میان برخی از طرفداران ناآگاه این سبک به وجود آورده است، تا جایی که پست مدرن را رهایی از هر چیزی تعریف می‌کنند، یعنی بی قید و بند بودن، یعنی اعتقاد به نظریه قانون بی‌قانونی و بی نظمی منظم، در حالی که پست مدرن در غرب چیز دیگری را نشان می‌دهد و سعی در اثرگذاریِ رو به جلو برای انسان دارد اما در جامعه ما داستانی برعکس رقم خورده است حتّی روشنفکری که امری مهم در پیشرفت هر جامعه محسوب می شود، امروزه در برابر برخی رفتارهای سرزده از طرفداران پست مدرن در جامعه، اعلام موضع می‌کند و روشنفکری پست مدرن را جدا از خود می داند. اصطلاحی هم بین بعضی از استادان دانشگاهی در مورد روشنفکری پست مدرن رواج پیدا کرده است که اگرغرب یک قاشق عسل بخورد (شما بخوانید عسل) در اینجا ملعقه ملعقه میل می‌کنید؟!

استاد فخرالدین متولی جلالی در پایان گفت: غزل پست مدرن علاوه بر استفاده از نوآوری‌های غزل فرم گرا، ویژگی های دیگری هم در خود دارد که تصویر اسکیزوفرنی، کلاژ (تکه چسبانی)، انتزاع، جریان سیال ذهنی، ذهن گرایی و … از جمله این ویژگی‌ها به شمار می‌رود که در ابتدای مصاحبه مورد اشاره قرار دادم./ خبرنگار:غلامرضا فلاح چوبری

انتهای پیام/